วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2534
อำนาจท้องถิ่นแบบจารีตและผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองท้องถิ่นในยุคเทศาภิบาล
โดย คมเนตร ญาณโสภณ
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:116058

บทคัดย่อ

          การศึกษาเรื่อง "อำนาจท้องถิ่นแบบจารีตและผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองท้องถิ่นในยุคเทศาภิบาล" มีความมุ่งหมายที่จะศึกษาถึงพลังอำนาจท้องถิ่นที่ดำรงอยู่อย่างกระจัดกระจายทั่วไปในสังคมชนบทของสยาม จากการศึกษาบทบาทและอำนาจของผู้นำท้องถิ่นทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ ได้แก่ กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน นักเลงโต และพระสงฆ์ พบว่าก่อนจัดการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อำนาจท้องถิ่นมิได้มีการรวมศูนย์ขึ้นต่อผู้นำท้องถิ่นแบบทางการ คือ กำนัน และผู้ใหญ่บ้าน หากแต่ในท้องถิ่นระดับตำบล หมู่บ้านยังมีผู้นำท้องถิ่นอื่น ๆ อีกที่มีบทบาท อำนาจ และมีความสำคัญในท้องถิ่นไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน อำนาจนอกระบบดังกล่าวนี้ บางครั้งก็มีพลังเข้มแข็งกว่าผู้นำท้องถิ่นแบบทางการ บางกรณีก็ร่วมมือกันภายใต้ระบบความสัมพันธ์แบบอุปถัมภ์พึ่งพาอาศัยกันและกันในการแสวงหาผลประโยชน์ สร้างอำนาจอิทธิพลบารมีในท้องถิ่น ยกตัวอย่างเช่น ความสัมพันธ์ระหว่าง นักเลงโตกับกำนันบางคน พลังอำนาจท้องถิ่นดำรงอยู่อย่างเข้มแข็งและเป็นอิสระจากอำนาจรัฐส่วนกลางดังกล่าว เนื่องจากรัฐก่อนสมัยใหม่มิได้มีความคิดหรือภาระหน้าที่จะต้องควบคุมดูแลท้องถิ่นอย่างใกล้ชิดแต่อย่างใด รัฐสมัยใหม่ในสมัยรัชกาลที่ 5 จึงกลับพบว่ารัฐบาลส่วนกลางไม่มีอำนาจเต็มที่ในท้องถิ่น อันถือว่าทำให้รัฐบาลส่วนกลางขาดความมั่นคงทั้งทางการเมือง เศรษฐกิจ และการศาล ปัญหาดังกล่าวประกอบกับการเข้ามาของมหาอำนาจตะวันตก ทำให้รัฐบาลในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเห็นความจำเป็นที่จะต้องจัดการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นแบบใหม่ขึ้น เพื่อสร้างรัฐสยามแบบรวมศูนย์อำนาจขึ้นและแผ่ขยายอำนาจรัฐส่วนกลางลงสู่ท้องถิ่นอย่างเป็นทางการ และเข้มแข็งขึ้นกว่าแต่ก่อน การจัดการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นแบบใหม่ที่ออกพระราชบัญญัติลักษณะปกครองท้องที่ ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) มาบังคับใช้ ตลอดจนการจัดการปฏิรูปด้านอื่น ๆ อาทิเช่น การปฏิรูปการปกครองคณะสงฆ์ การจัดการศึกษาในท้องถิ่นก็ดี สิ่งเหล่านี้ได้ส่งผลกระทบต่อพลังอำนาจในท้องถิ่นที่เคยมีบทบาท อิทธิพลและเป็นอิสระจากอำนาจรัฐมาก่อน
          นอกจากนี้ในการศึกษาจะได้ศึกษาถึง การปะทะสังสรรค์กันระหว่างอำนาจท้องถิ่นและการจัดการปกครองท้องถิ่นแบบใหม่ที่รัฐส่วนกลางได้สถาปนาขึ้น ผลจากการศึกษาพบว่า รูปแบบของการปะทะสังสรรค์และปฏิกิริยาตอบสนองของอำนาจท้องถิ่นต่อระบบการปกครองแบบใหม่มีหลายรูปแบบด้วยกัน อาทิเช่น การประนีประนอมกับผู้มีอำนาจเดิมในท้องถิ่น การดึงเอาเป็นพวกการปราบเพื่อข่มขู่ให้เป็นพวก การจัดการปราบปรามอย่างเด็ดขาดรุนแรง อย่างไรก็ตามการ จัดการปฏิรูปการปกครองท้องถิ่นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ แม้ว่าประสบผลสำเร็จในระดับหนึ่งในการปูพื้นฐานระบบการปกครองแบบใหม่เข้าสู่ท้องถิ่น แต่ก็ยังไม่สามารถขจัดอำนาจท้องถิ่นแบบเดิมให้หมดลิ้นไปได้ในหลายกรณี พลังอำนาจท้องถิ่นได้ปรับตัวแอบแผง มีบทบาทควบคู่ หรือช้อนทับอยู่ภายใต้ระบบการปกครองท้องถิ่นแบบใหม่อยู่ และเช่นเดียวกันในอีกหลายกรณีอำนาจท้องถิ่นนอกระบบก็ยังคงดำรงอยู่ต่อมาได้โดยไม่ได้เข้าไปมีความสัมพันธ์หรือเป็น ส่วนหนึ่งของระบบราชการแต่อย่างใด