วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2534
ครูบาศรีวิชัย "ตนบุญ" แห่งล้านนา (พ.ศ.2421 - 2481)
โดย โสภา ชานะมูล
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:114803
บทคัดย่อ
การศึกษาวิทยานิพนธ์เรื่อง "ครูบาศรีวิชัย "ตนบุญ" แห่งล้านนา พ.ศ.2421-2451" มีความมุ่งหมายที่จะศึกษาถึงสาเหตุของการเกิดกรณีครูบาศรีวิชัย ซึ่งเป็นความขัดแย้งในวงการคณะสงฆ์ ช่วงระหว่างพ.ศ.2451 จนกระทั่งถึง พ.ศ.2478 ที่ครูบาศรีวิชัยถูกอธิกรณ์จากคณะสงฆ์กรุงเทพฯ ครั้งแล้วครั้งเล่าเป็นระยะเวลานานเกือบ 30 ปี
จากการศึกษาพบว่า การอธิบายถึงมูลเหตุการเกิดกรณีครูบาศรีวิชัยมีประเด็นหลักประเด็นแรกคือ สภาพพื้นฐานทางสังคมของล้านนา ประเด็นที่สองคือ ผลของการจัดการปฏิรูปองค์กรสงฆ์ของรัฐบาลสยามนับตั้งแต่การตราพระราชบัญญัติการปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ. 121 (พ.ศ.2446)
ประเด็นแรก สภาพพื้นฐานทางสังคมอันหมายถึงคติความเชื่อของราษฎร และจารีตของสงฆ์ล้านนา มีความเกี่ยวพันถึงฐานะและบทบาทของครูบาศรีวิชัย ในระยะแรกคือ คติความเชื่อของชาวบ้านที่ผูกพันอยู่กับความเชื่อเรื่องบุญกรรมและอำนาจเหนือธรรมชาติ การประกอบพิธีกรรมและประเพณี จึงเป็นไปเพื่อให้ตัวเองหลุดพ้นจากเคราะห์กรรมและความทุกข์ต่างๆ โดยมีพระสงฆ์เป็นผู้ทำหน้าที่ประกอบพิธีกรรมและเป็นสื่อกลางในการช่วยให้ราษฎรเหล่านี้พ้นจากเคราะห์ภัย และสั่งสมบุญไว้ภายในชาติหน้า นอกเหนือจากนี้ยังมีคติความเชื่อเรื่อง "ตนบุญ" อันหมายถึงพระสงฆ์ที่ได้รับการยกย่องและศรัทธาในบุญบารมี ที่พิเศษกว่าสงฆ์ทั่วไป ครูบาศรีวิชัยซึ่งมีฐานะเป็น "ตนบุญ" จึงเป็นศูนย์กลางความนับถือของผู้คนในสังคม
ประเด็นที่สอง เมื่อมีการจัดระเบียบการปกครองสงฆ์แบบใหม่ โดยระเบียบนี้ส่งผลกระทบถึงจารีตดั้งเดิมของสงฆ์ล้านนา ที่แต่เดิมเคยปกครองกันค่อนข้างจะเป็นเอกเทศภายใต้ระบบ "หัวหมวดวัด" ต้องถูกเปลี่ยนมาขึ้นอยู่กับสงฆ์ฝ่ายปกครองตามลำดับชั้น นับตั้งแต่เจ้าคณะแขวงจนถึงเจ้าคณะมณฑล ด้วยเหตุดังนี้ฐานะของครูบาศรีวิชัยจึงต้องถูกจัดการด้วยกลไกอำนาจรัฐ ก่อให้เกิดกระแสต่อต้านขึ้นในหมู่สงฆ์และชาวล้านนา โดยมีครูบาศรีวิชัยในฐานะ "ตนบุญ" เป็นสัญลักษณ์ของการต่อสู้ครั้งนี้
ผลการศึกษานอกจากจะชี้ให้เห็นถึงความขัดแย้งในวงการคณะสงฆ์กรณีหนึ่ง ขณะเดียวกัน ยังช่วยให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของคนในสังคม ที่เคยดำรงอยู่ท่ามกลางจารีตที่สั่งสมสืบทอดมาในอดีต