วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2536
ล้านนาในการรับรู้ของชนชั้นนำสยาม พ.ศ.2436 - 2476
โดย เตือนใจ ไชยศิลป์
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:114114

บทคัดย่อ

          การศึกษาเรื่อง “ล้านนาในการรับรู้ของชนชั้นปกครองสยาม พ.ศ. 2437-2476” นี้มีความมุ่งหมายที่จะศึกษาถึงปัจจัยต่าง ๆ ที่มีผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปรการรับรู้ของชนชั้นปกครองสยามที่มีต่อล้านนา และการเปลี่ยนแปรการรับรู้ของชนชั้นปกครองสยามต่อล้านนาใน 3 ประเด็นด้วยกันคือ การเปลี่ยนแปรการรับรู้ที่มีต่อคนล้านนา สถานภาพทางการเมืองของล้านนาและสถานภาพของผู้ปกครองล้านนา ตลอดจนกระบวนการด้านต่าง ๆ ที่ชนขั้นปกครองสยามนำมาใช้เป็นเครื่องมือเพื่อสร้างและถ่ายทอดการรับรู้ใหม่เกี่ยวกับล้านนา รวมทั้งปลูกฝังการยอมรับว่าล้านนาเป็นไทยให้แก่สังคม
          จากการศึกษาพบว่าการเปลี่ยนแปรการรับรู้ของชนชั้นปกครองสยามต่อล้านนาเกิดขึ้นจากปัจจัยหลายประการประกอบกัน กล่าวคือ การคุกคามของจักรวรรดินิยมตะวันตกที่เข้ามาพร้อมแนวคิดเรื่องเส้นกั้นอาณาเขตที่แน่นอน นำไปสู่กรณีพิพาททางชายแดนระหว่างสยามกับดินแดนใกล้เคียงที่อยู่ในอำนาจปกครองของมหาอำนาจตะวันตก และผลจากการลงนามในสนธิสัญญาบาวริ่ง พ.ศ. 2398 ทำให้เกิดการขยายตัวของระบบเศรษฐกิจพร้อม ๆ ไปกับการหลั่งไหลเข้ามาของชาวตะวันตก ซึ่งได้นำแนวคิดและความรู้วิทยาการต่าง ๆ ของตะวันตกมาสู่สังคมสยามด้วย การหลั่งไหลเข้ามาของชาวตะวันตกและคนในบังคับทำให้สยามสูญเสียอำนาจในการควบคุมกำลังคนกลุ่มหนึ่งไป เนื่องจากชาวตะวันตกและคนในบังคับไม่ต้องอยู่ใต้อำนาจการพิจารณาคดีของศาลสยามตามข้อตกลงเรื่องสิทธิสภาพนอกอาณาเขต สภาพการณ์ต่าง ๆ เหล่านี้บระกอบกับการเปลี่ยนแปรแนวคิดที่มีต่อเรื่องรัฐ ดินแดน และประชากร ทำให้ชนชั้นปกครองสยามในพุทธศตวรรษที่ 25 เปลี่ยนแบลงระบบการปกครองและรูปแบบของรัฐสยามเสียใหม่ให้มีการรวมศูนย์อำนาจที่รัฐบาลกลางเพียงแห่งเดียว และมีอาณาเขตที่แน่นอนอันเป็นลักษณะของรัฐสมัยใหม่ (Modern State) โดยที่รูปแบบและอุดมการณ์ของรัฐสมัยใหม่ให้ความสำคัญต่อบูรณภาพของดินแดนและเอกภาพของประชากร การรับรู้เดิมที่มีต่อล้านนาว่าเป็น “ลาว” ซึ่ง “ต่างชาติต่างภาษา” กับสยาม จึงเป็นสิ่งที่ไม่สอดคล้องกับรูปแบบและอุดมการณ์ของรัฐสมัยใหม่ ดังนั้นชนชั้นปกครองสยามจึงต้องเปลี่ยนแปรการรับรู้ที่มีต่อล้านนาเสียใหม่
          สภาพการณ์ทางการเมืองในเวลานั้นทำให้ชนชั้นปกครองสยามให้ความสำคัญต่อการจัดการปกครองดินแดนให้มีความเข้มแข็งมั่นคงเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ดังนั้นชนชั้นปกครองสยามจึงเปลี่ยนแปรการรับรู้ที่มีต่อสถานภาพทางการเมืองของล้านนาเป็นลำดับแรกจากการเป็นประเทศราช ต่างชาติต่างภาษา มาเป็น “มณฑล” หนึ่งของสยามนับตั้งแต่ พ.ศ. 2437 ซึ่งฐานะการเป็น “มณฑล” ของล้านนาจะสิ้นสุดลงเมื่อสยามประกาศใช้พระราชบัญญัติลักษณะการปกครองท้องที่ พ.ศ. 2476 ทำให้หัวเมืองต่าง ๆ ในล้านนามีฐานะเป็นจังหวัดหนึ่งตั้งแต่นั้นมา การที่ชนชั้นปกครองสยามรับรู้ต่อล้านนาว่าเป็นส่วนหนึ่งของสยามทำให้สยามดำเนินการที่จะเข้าไปมีอำนาจปกครองเหนือล้านนา แม้ว่าสยามจะต้องการมีอำนาจในการปกครองล้านนาอย่างแท้จริง แต่สยามก็มิได้ลบล้างหรือยกเลิกตำแหน่งผู้ปกครองเดิมของล้านนา ที่เป็นเช่นนี้เพราะชนชั้นปกครองสยามรับรู้ว่า ผู้ปกครองล้านนามีอิทธิพลต่อจิตใจของคนท้องถิ่น อีกทั้งยังเล็งเห็นถึงประโยชน์ที่จะได้รับจากผู้ปกครองล้านนาในการเข้าควบคุมล้านนา ดังนั้นในระยะนี้สยามจึงยังคงให้มีตำแหน่งผู้ปกครองล้านนาอยู่ต่อไป ทว่าในขณะเดียวกันสยามได้ดำเนินการลดอำนาจในการปกครองและความสำคัญของผู้ปกครองล้านนาลง พร้อม ๆ ไปกับการปลูกฝังอุดมการณ์ของความเป็นชาติร่วมกันภายใต้ความจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์สยามอันเป็นศูนย์กลาง การดำเนินการดังกล่าวนี้ได้กระทำมาอย่างต่อเนื่องตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเรื่อยมาจนกระทั่งถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้นเมื่อถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวชนชั้นปกครองสยามได้ตระหนักถึงประสิทธิผลของการปกครองที่สยามมีเหนือล้านนา ประกอบกับฐานะทางเศรษฐกิจของผู้ปกครองล้านนาที่ตกต่ำลง อันเนื่องมาจากสยามเข้าไปควบคุมการดำเนินการในกิจการป่าไม้ซึ่งเคยเป็นแหล่งรายได้สำคัญที่สุดของผู้ปกครองล้านนา ดังนั้นชนชั้นปกครองสยามในระยะนี้จึงมีการรับรู้ต่อสถานภาพของผู้ปกครองล้านนาว่ามิได้มีสถานภาพที่สูงส่งอีกต่อไป และเพื่อให้การปกครองดินแดนมีความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันหรือมีสภาพเอกชาติอย่างแท้จริง สยามจึงกำหนดเป็นนโยบายขึ้นว่าจะไม่มีการแต่งตั้งผู้ปกครองล้านนาขึ้นใหม่แทนคนเดิมนับตั้งแต่ พ.ศ. 2469 เป็นต้นไป
          ในระหว่างที่ชนชั้นปกครองสยามดำเนินการเปลี่ยนแปรการรับรู้ต่อสถานภาพทางการเมืองของล้านนา ชนชั้นปกครองสยามก็ได้ดำเนินการเปลี่ยนแปรการรับรู้ต่อคนล้านนาจากคนลาวเป็นคนไทยควบคู่กันไปด้วย แต่ผลของการดำเนินการในเรื่องนี้ไม่ค่อยประสบผลสำเร็จนัก เพราะจวบจนกระทั่งถึง พ.ศ. 2476 ชนชั้นปกครองสยามก็ยังคงรับรู้ต่อคนล้านนาว่าเป็นคนลาวอยู่นั่นเอง ที่เป็นเช่นนี้เนื่องมาจากปัจจัยหลายประการอาทิ ความแตกต่างทางวัฒนธรรมประเพณี บัญหาทางภูมิศาสตร์ ความห่างไกล ความยากลำบากในการติดต่อ และที่สำคัญคือบัญหาทางทัศนคติของชนชั้นบปกครองสยามที่ถือว่าตนมีฐานะเป็นนายเหนือกว่าคนล้านนา
          ผลจากการศึกษาเรื่อง “ล้านนาในการรับรู้ของชนชั้นบกครองสยาม พ.ศ. 2437-2476” จึงเป็นการเสนอถึงปัจจัยต่าง ๆ ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปรการรับรู้ของชนชั้นปกครองสยามต่อล้านนา ลำดับชั้นของการเปลี่ยนแปรการรับรู้ในประเด็นต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นและสิ้นสุดไม่พร้อมกัน ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสับสนและชับช้อนในการเปลี่ยนแปรการรับรู้ของชนชั้นปกครองสยาม ตลอดจนปัจจัยที่ทำให้การเปลี่ยนแปรการรับรู้ต่อคนลาวจากคนล้านนาเป็นคนไทยไม่เกิดขึ้นแม้จนถึง พ.ศ. 2476