วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2539
แนวความคิดเรื่องหน้าที่พลเมืองในแบบเรียนประถมศึกษา (พ.ศ. 2435-2533)
โดย รังสิมา โฆสิตังกูร
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:118873

บทคัดย่อ

         การศึกษาเรื่อง “แนวความคิดเรื่องหน้าที่พลเมืองในแบบเรียนประถมศึกษา (พ.ศ. 2435-2533)” มีจุดมุ่งหมายเพื่อจะศึกษาถึงความเป็นมา ความสำคัญ เนื้อหา และรูปแบบการสอนวิชาหน้าที่พลเมือง พร้อมทั้งศึกษาถึงสาเหตุปัจจัยใดบ้างที่มีผลต่อการกำหนดเนื้อหาแบบเรียนวิชาหน้าที่พลเมือง นอกจากนี้จะทำการศึกษาวิเคราะห์เรื่องความหมายของพลเมือง คุณลักษณะของพลเมือง และหน้าที่พลเมืองไทยที่รัฐปลูกฝังให้กับเยาวชนของชาติผ่านทางแบบเรียนวิชาหน้าที่พลเมืองระดับประถมศึกษา
         สำหรับวิธีการศึกษานั้น ใช้วิธีการวิเคราะห์วิจัยทางประวัติศาสตร์ โดยจะเน้นการพิจารณาวิเคราะห์เนื้อหาแบบเรียนวิชาหน้าที่พลเมืองเป็นหลัก
         ผลการศึกษาพบว่า การปลูกฝังแนวความคิดเรื่องหน้าที่พลเมืองในช่วงเริ่มแรก คือในหลักสูตรพ.ศ. 2435 เกิดขึ้นเนื่องจากความเกรงกลัวว่าเยาวชนของชาติจะห่างเหินจากพระพุทธศาสนา ดังนั้นเนื้อหาแบบเรียนจึงเน้นที่จะสอนเกี่ยวกับเรื่องของศีลธรรมควบคู่ไปกับความประพฤติที่ดี เพื่อให้เยาวชนของชาติเป็นคนดีมีคุณธรรม ต่อมานับตั้งแต่ พ.ศ. 2443-2479 เนื้อหาของแบบเรียนในช่วงนี้จะมุ่งตอบสนองความต้องการทางการเมืองการปกครองระบอบราชาธิปไตยเป็นสำคัญ กล่าวคือ แบบเรียนจะมุ่งปลูกฝังให้เยาวชนมีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งจะเน้นความสำคัญเรื่องความจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์มากกว่าความจงรักภักดีชาติและศาสนา
         หลักสูตรภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบราชาธิปไตยมาเป็นระบอบประชาธิปไตยตามหลักสูตร พ.ศ. 2480, พ.ศ. 2491 และพ.ศ. 2498 เนื้อหาแบบเรียนจะมุ่งเน้นปลูกฝังให้เยาวชนประพฤติตนให้เป็นพลเมืองดีตามที่ระบอบรัฐธรรมนูญกำหนดโดยจะให้ความสำคัญกับรูปแบบการปกครองแบบระบอบประชาธิปไตยอันมีกฎหมาย รัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศและได้ลดบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย์ลงอย่างเห็นได้ชัด
         ต่อมาเมื่อมีการปกครองประเทศแบบเผด็จการในสมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ซึ่งตรงกับหลักสูตรประถมศึกษาพ.ศ. 2503 เนื้อหาแบบเรียนก็ยังคงตอบสนองต่อนโยบายการปกครองของผู้นำประเทศสมัยนี้ กล่าวคือ เนื้อหาแบบเรียนเน้นถึงความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา และโดยเฉพาะอย่างยิ่งพระมหากษัตริย์ เพื่อสร้างความชอบธรรมในการปกครองประเทศของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ เนื้อหาแบบเรียนในช่วงนี้ได้ลดบทบาทของ รัฐธรรมนูญลง
         สำหรับยุคปัจจุบันนับตั้งแต่ พ.ศ. 2521-2533 เนื้อหาแบบเรียนส่วนใหญ่จะมุ่งตอบสนองต่อการแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศเป็นสำคัญ ซึ่งส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการพัฒนาประเทศตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ดังนั้นเนื้อหาแบบเรียนในช่วงนี้จึงมุ่งช่วยแก้ไขปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นในสังคม เช่น ปัญหาสิ่งแวดล้อมเป็นพิษ ปัญหาขาวชนบทละทิ้งถิ่นฐานและอพยพมาเป็นแรงงานในเมือง, ปัญหาความแตกต่างของสังคมเมืองและขนบท เป็นต้น ด้วยการปลูกฝังให้เยาวชนตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้นทั้งหลายเหล่านี้ พร้อมทั้งปลูกฝังจิตสำนึกในเรื่องของการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และให้ความสำคัญกับท้องถิ่นเพิ่มมากขึ้น เพื่อปลูกฝังความภาคภูมิใจในท้องถิ่นของตน
         จากที่กล่าวมาทั้งหมดนี้สรุปได้ว่า การปลูกฝังแนวความคิดเรื่องหน้าที่พลเมือง นับตั้งแต่ พ.ศ. 2435-2520 นั้นมุ่งตอบสนองความต้องการทางด้านการเมืองการปกครองเป็นหลัก แต่ต่อมาในช่วงปัจจุบันนี้คือช่วงสองทศวรรษที่ผ่านมานี้ เนื้อหาแบบเรียนวิชาหน้าที่พลเมืองจะตอบสนองต่อความต้องการทางสังคมเพิ่มขึ้น