วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2542
ประวัติศาสตร์สังคม: ส้วมและเครื่องสุขภัณฑ์ในประเทศไทย (พ.ศ.2440-2540)
โดย มนฤทัย ไชยวิเศษ
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:117803

บทคัดย่อ

         การเปลี่ยนแปลงเป็นสิ่งซึ่งเกิดขึ้นเป็นปกติในทุกสังคม หากในแต่ละสังคม หรือ แต่ละกาลเวลาย่อมมีสิ่งที่เหมือนและแตกต่างกันอันเกิดจากการรับสิ่งใหม่เข้ามาในสังคม ซึ่งการศึกษาประวัติศาสตร์ของสิ่งใหม่ (History of Novelty) เป็นรูปแบบหนึ่งของการศึกษาประวัติศาสตร์สังคม โดยจะมองในแง่ของกระบวนการรับสิ่งใหม่ว่ามีผล หรือ ขั้นตอนอะไรที่สำคัญ ๆ โดยศึกษาผลกระทบของการยอมรับ การพิจารณาถึงปฏิกิริยาของความขัดแย้ง ตลอดจนศึกษากระบวนการของการแพร่ขยายในสังคม
         การศึกษาครั้งนี้มีเป้าหมายของการวิจัยเพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตและทัศนคติของคนในสังคมอันเป็นผลจากกระบวนการรับสิ่งใหม่ ตลอดจนสาเหตุปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมและทัศนคติเดิม โดยใช้เรื่องส้วมและเครื่องสุขภัณฑ์เป็นตัวอย่างของสิ่งใหม่ที่ใช้ศึกษาในช่วงเวลาตั้งแต่สมัยปลายรัชกาลที่ 5 ในทศวรรษ 2440 และได้ศึกษาเรื่องดังกล่าวสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
         ผลจากการศึกษาขั้นตอน หรือ กระบวนการของการรับสิ่งใหม่ที่เข้ามาในเรื่องส้วมและเครื่องสุขภัณฑ์นั้นได้เห็นขั้นตอนที่สำคัญอย่างน้อย 4 ขั้น คือ การใช้กฎหมาย การใช้การศึกษา การใช้การพัฒนา และการใช้การบริโภคเชิงสัญญะ ซึ่งขั้นตอนต่าง ๆ ดังกล่าวต้องสอดคล้องกับความต้องการ หรือ ความเชื่อพื้นฐานของคนในสังคม ดังนั้นการจัดการกับพฤติกรรมการขับถ่ายและชำระร่างกายของคนไทยให้ถูกสุขลักษณะจึงถือได้ว่าประสบความสำเร็จในระดับหนึ่ง สำหรับขั้นตอนของการแพร่ขยายในด้านกลุ่มคนพบว่าอยู่ในหมู่ชนชั้นสูง หรือ ชนชั้นนำ แล้วจึงแพร่เข้าสู่ชนชั้นกลาง และชาวบ้านทั่วไป ส่วนในด้านของพื้นที่เมืองหลวงอย่างกรุงเทพฯ เป็นด่านแรกของการเปลี่ยนแปลง แล้วขยายไปยังส่วนภูมิภาคจนเข้าถึงเขตชนบทในหมู่บ้านต่าง ๆ และกลายเป็นส่วนหนึ่งในวิถีชีวิตประจำวัน
         ในด้านการเปลี่ยนแปลงรูปแบบวิถีชีวิตและทัศนคติของคนในสังคม โดยสะท้อนจากเรื่องส้วมและเครื่องสุขภัณฑ์เริ่มตั้งแต่ความเรียบง่ายสอดคล้องกับสภาพธรรมชาติในสังคมเดิมจนเมื่อประเทศเข้าสู่ยุค “ศิวิไลซ์แบบฝรั่ง” มีการทำให้ทันสมัยในสังคม และการได้รับความรู้ด้านสุขภาพอนามัยแบบตะวันตก ตลอดจนการเติบโตและขยายตัวของเมือง รัฐได้เข้ามาใช้อำนาจดูแลให้เรื่องการขับถ่ายและชำระร่างกายเป็นเรื่องที่ถูกสุขลักษณะ เมื่อมีการพัฒนาทางด้านเศรฐกิจและสังคม เรื่องส้วมและเครื่องสุขภัณฑ์กลายเป็นสิ่งที่แสดงสถานภาพทางสังคมเป็นสิ่งโอ้อวด เป็นโลกียวัตถุในการสร้างความสุขความพอใจ และกลายมาเป็นการบริโภคเชิงสัญญะเพื่อสร้างภาพลักษณ์ รวมถึงการมีลักษณะหลากหลายตามความซับซ้อนของวิถีชีวิตในสังคมปัจจุบัน