วิทยานิพนธ์ระดับปรัชญาดุษฎีบัณฑิต ปี 2565
การปฏิรูปศาสนาอิสลามในสยาม: กรณีศึกษาการฟื้นฟูศาสนาอิสลามของกลุ่มปัญญาชนมุสลิมระหว่างปี พ.ศ. 2475-2533
โดย อามีน ลอนา
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:306901

บทคัดย่อ

          งานศึกษานี้มุ่งศึกษา การปฏิรูปศาสนาอิสลามในกลุ่มปัญญาชนมุสลิมสยามอันเป็นความเคลื่อนไหวที่เกิดขึ้นนับตั้งแต่การเปลี่ยนแปลงการปกครองในสยามเมื่อปี พ.ศ. 2475 จวบจนถึงปี พ.ศ. 2533 การปฏิรูปศาสนาอิสลามในช่วงระยะดังกล่าวได้นำไปสู่ความเปลี่ยนแปลงในเชิงสำนึกและอัตลักษณ์ความเป็นมุสลิมใหม่ขึ้นภายในสังคมมุสลิมไทย การศึกษาว่า กลุ่มปัญญาชนมุสลิมได้สร้างการปฏิรูปศาสนาอิสลามขึ้นอย่างไรในห้วงระยะเวลาที่กล่าวไป จึงเป็นส่วนสำคัญในการเติมเต็มคำอธิบายประวัติศาสตร์ภูมิปัญญาและความคิดของสังคมมุสลิมไทยให้ชัดเจนขึ้น โดยมุ่งหมายอธิบายว่า “ความคิดทางศาสนา อันได้แก่ สำนักคิดในอิสลาม กระแสการฟื้นฟูในอิสลาม การหวนกลับไป ยึดมั่นในคัมภีร์อัลกุรอาน การต่อสู้ทางความคิดภายใน ได้ส่งผลให้เกิดการสร้างรูปโฉมของสังคมมุสลิมใหม่อย่างไรบ้างนับตั้งแต่พุทธศักราช 2475 ถึงช่วงพุทธทศวรรษ 2533” และ “บริบททางการเมืองและสังคมสยามเกี่ยวข้องอย่างไรในการสร้างรูปลักษณ์ของการปฏิรูปศาสนาอิสลามในสยาม” โดยมุ่งสร้างข้อถกเถียงหลักว่า “บริบททางการเมืองและสังคมภายในสยามได้เข้าไปเกี่ยวข้องต่อการสร้างชุดอุดมการณ์ของการปฏิรูปศาสนาอิสลามในสยามให้มีลักษณะของการตัดทอนชุดอุดมการณ์เดิมที่กำเนิดขึ้นในตะวันออกกลาง” ทั้งนี้กลุ่มปัญญาชนมุสลิมที่นำเข้าการปฏิรูปศาสนาอิสลามสู่สยามนั้นดำรงสถานะของความเป็นมุสลิมที่ยึดมั่นต่ออุดมการณ์ของอิสลามกับสถานะของความเป็นพลเมืองไทยที่ต้องตอบสนองต่อข้อกำหนดของรัฐสยามต่อพลเรือนในชาติ ผลจากบริบททางการเมืองและสังคมในสยามส่งผลให้การปฏิรูปศาสนาอิสลามในสยามมีลักษณะเฉพาะตัวซึ่งแตกต่างจากการปฏิรูปอิสลามในภูมิภาคตะวันออกกลาง กล่าวคือ การปฏิรูปอิสลามในสยามดำเนินไปบนรากฐานของการสร้างการถ่วงดุลระหว่างการหวนกลับไปค้นหาหลักคำสอนทางศาสนาอันบริสุทธิ์เดิม กับการสร้างอัตลักษณ์อิสลามที่สามารถต่อรองและอยู่ร่วมกับโครงสร้างอำนาจรัฐของสยามได้
          นับตั้งแต่ปลายยุคอาณานิคมเป็นต้นมา กระแสการฟื้นฟูอิสลามได้เกิดเป็นความเคลื่อนไหวทางการเมืองครั้งใหญ่ภายในโลกอิสลาม สภาพความเสื่อมโทรมทางการเมืองที่เกิดขึ้นในโลกมุสลิมส่งผลให้กระแสการฟื้นฟูอิสลามถือกำเนิดขึ้น กระแสหลักของการฟื้นฟูและปฏิรูปอิสลามมาจากความเคลื่อนไหวของกลุ่มศาสนาที่สังกัดแนวความคิดการปฏิรูปแบบซะละฟีย์ สายธารความคิดเหล่านี้ได้กระจายเข้าสู่สถาบันการศึกษาชั้นนำของโลกมุสลิมและส่งผลให้กลุ่มปัญญาชนมุสลิมสยามได้รับอิทธิพลของกระแสการฟื้นฟูอิสลามนี้และนำเข้าความเคลื่อนไหวครั้งนี้สู่สังคม การเข้ามาของกระแสการปฏิรูปอิสลามในสังคมสยามสอดประสานกับบริบทความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองครั้งใหญ่ภายในสยาม เมื่อกลุ่มคณะราษฎรได้เปิดพื้นที่ให้แก่ชนกลุ่มน้อยมุสลิมสามารถแสดงอัตลักษณ์ของตัวเองได้ภายใต้ความเป็นราษฎรชาวสยามที่ยอมรับต่อรัฐธรรมนูญของรัฐ ภายใต้สภาพทางการเมืองที่เปิดกว้างมากขึ้นประการนี้ การเลือกเฟ้นเอาอัตลักษณ์ทางศาสนาเข้าแทนที่อัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ที่เคยมีอยู่เดิมเป็นปัจจัยสำคัญที่ผลักดันให้เกิดการนำเข้าความเป็นอิสลามแบบใหม่ที่แตกต่างไปจากอิสลามในความรับรู้เดิมของประชากรมุสลิมสยาม อัตลักษณ์ทางศาสนาที่แปรเปลี่ยนไปนี้ได้กลายมาเป็นเครื่องมือต่อรองที่สร้างความสัมพันธ์ระหว่างชาวมุสลิมกับโครงสร้างอำนาจรัฐในเวลาต่อมา