วิทยานิพนธ์ระดับปรัชญาดุษฎีบัณฑิต ปี 2566
วงจรการผลิตความรู้ว่าด้วยอีสานจากยุคอาณานิคมถึงยุคชาตินิยม
โดย เชิดชาย บุตดี
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:314482

บทคัดย่อ

         ความรู้ว่าด้วยอีสานคือผลที่สืบเนื่องกับการเมืองและนโยบายในระดับบนทั้งในฝ่ายสยามและฝรั่งเศส โดยเฉพาะในช่วงหลัง พ.ศ.2436 ที่สยามพ่ายแพ้ในสงครามแย่งชิงดินแดนลาวบนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงแก่ฝรั่งเศส สำหรับฝรั่งเศสความเป็นลาวคือสิ่งที่เป็นคุณประโยชน์กับพวกเขา แต่สำหรับสยามความเป็นลาวที่มีอยู่ในหมู่ราษฎรส่วนใหญ่ในพื้นที่อีสานคือสิ่งที่พวกเขาไม่ปรารถนา ดังนั้น การรวบรวมความรู้ท้องถิ่นอีสาน รวมทั้งการผลิตความรู้หรือเรื่องเล่าให้กับพื้นที่อีสาน จึงเป็นเครื่องมือทางความรู้ที่ชนชั้นปกครองสยามใช้เพื่อแบ่งแยกความต่างในด้านพื้นที่ภูมิศาสตร์ ระหว่างฝั่งขวาแม่น้ำโขงที่เป็นของสยามกับฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงที่เป็นของฝรั่งเศส รวมทั้งถูกใช้เพื่อแบ่งแยกบุคลิกลักษณะของผู้คนและบ้านเมืองในพื้นที่อีสานเพื่อให้มีนิยามในด้านอัตลักษณ์ ประวัติศาสตร์ ภาษา วัฒนธรรม และประเพณี ในลักษณะที่ค่อยๆ ถอยห่างจากความเป็นลาว กระทั่งเป็นรากฐานที่ทำให้เกิดความรู้ว่าด้วยอีสานในเวลาต่อมา อย่างไรก็ตาม การผลิตและสร้างความรู้ว่าด้วยอีสานไม่ได้เกิดจากปัญญาชนของรัฐสยามโดยฝ่ายเดียว แต่ปัญญาชนท้องถิ่นอีสานทั้งที่เป็นฆราวาสและพระสงฆ์ต่างมีบทบาทในกระบวนการดังกล่าวนี้ โดยในทศวรรษ 2430 - 2460 ชนชั้นปกครองสยามดำเนินการโดยอาศัยกลไกของกระทรวงมหาดไทย ด้วยการให้ข้าราชการของกระทรวงแห่งนี้รวบรวมและจัดการความรู้ว่าด้วยอีสาน ส่วนในทศวรรษ 2470 - 2490 อันเป็นช่วงเวลาที่โรงเรียนหนังสือไทยในพื้นที่อีสานทั้งที่เป็นของฆราวาสและของพระสงฆ์มีความมั่นคงมากขึ้น ทำให้เกิดกลุ่มปัญญาชนท้องถิ่นอีสานรุ่นใหม่ ที่มีบทบาทผลิตความรู้ว่าด้วยอีสานแทนกลุ่มข้าราชการของกระทรวงมหาดไทย โดยเฉพาะงานเขียนในกลุ่มประวัติศาสตร์อีสาน และคำกลอนภาคอีสาน