วิทยานิพนธ์ระดับปรัชญาดุษฎีบัณฑิต ปี 2563
เพศสภาพและชนชั้นของอาชีพนางผดุงครรภ์ นางพยาบาลในสยาม พ.ศ. 2439-2478
โดย ภาวิณี บุนนาค   
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:187124

บทคัดย่อ

         ภายใต้บริบทยุคอาณานิคมที่ดำรงอยู่ตลอดพุทธศตวรรษที่ 25 ได้เร่งให้ชนชั้นนำสยามเปลี่ยนแปลงตนเอง เพื่อรับมือและตอบโต้การท้าทายจากจักรวรรดินิยมตะวันตก ชนชั้นนำสยามได้จัดการศึกษาระดับสูงของผู้หญิงด้วยการสร้างโรงเรียนหญิงแพทย์ผดุงครรภ์และการพยาบาลไข้เมื่อพ.ศ. 2439 เพื่อเป็นตัวแทนของความใส่ใจของตนต่อสถานภาพของผู้หญิงและความเจริญก้าวหน้าทางการแพทย์แบบตะวันตก อันเป็นมาตรวัดระดับความศิวิไลซ์อย่างหนึ่ง วิทยานิพนธ์นี้ศึกษาชีวิตของผู้หญิงที่เข้ารับการศึกษาและประกอบอาชีพนางผดุงครรภ์และนางพยาบาล เพื่อวิเคราะห์เพศสภาพและชนชั้นของผู้หญิงในช่วงสมัยใหม่ของสยาม
         วิทยานิพนธ์เสนอว่า ชนชั้นนำสยามได้ยอมรับความรู้ วิถีปฏิบัติ ตลอดจนสร้างผู้หญิงที่มีความรู้การผดุงครรภ์และการพยาบาลสมัยใหม่ เพื่อแสดงออกถึงความศิวิไลซ์ไม่ตกเป็นรองตะวันตก และยังเป็นการแสดงบทบาทเช่นเดียวกับเจ้าอาณานิคมในการเป็นผู้นำความรู้ไปสู่ผู้ใต้ปกครองของตนอีกด้วย อย่างไรก็ตาม การที่สยามไม่ได้ตกเป็นอาณานิคมโดยตรงทำให้ชนชั้นนำเป็นผู้คัดสรร ดัดแปลงความเป็นสมัยใหม่ให้เข้ากับวัตถุประสงค์ของตนเอง กลุ่มผู้หญิงที่เข้ามาศึกษาและประกอบอาชีพนางผดุงครรภ์และนางพยาบาลกลุ่มแรกจึงเป็นคนที่อยู่ในเครือข่ายอุปถัมภ์แต่เดิมอย่างกลุ่มหญิงเจ้านายและกลุ่มหญิงข้าหลวงใกล้ชิดกับเจ้านาย เพื่อช่วยสนับสนุนอำนาจและค้ำจุนลำดับชั้นทางสังคม จนเมื่อระบบราชการและเศรษฐกิจขยายตัว กลุ่มหญิงที่มาจากครอบครัวข้าราชการระดับกลาง - ล่าง, สามัญชนทั่วไป จึงได้เข้าศึกษาวิชาผดุงครรภ์และพยาบาลมากขึ้น แม้ผู้หญิงที่เข้าเรียนจะมาจากพื้นเพที่หลากหลายกว่าเดิม แต่ก็ถูกหล่อหลอมเพื่อเป็นส่วนหนึ่งของเครือข่ายอุปถัมภ์รูปแบบใหม่ ผ่านการให้ทุนการศึกษาส่วนพระองค์และพิธีการที่ก่อให้เกิดสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณและจงรักภักดี ในอีกด้านหนึ่ง การที่ผู้หญิงได้เข้ามาศึกษาและหลายคนได้ยึดเอาการผดุงครรภ์และการพยาบาลเป็นอาชีพ ทำให้ผู้หญิงข้ามจากปริมณฑลในบ้านไปสู่พื้นที่สาธารณะ แต่เนื่องจากตัวตนของผู้หญิงยังคงถูกยึดโยงกับบทบาทหน้าที่ความเป็นหญิง ซึ่งเกิดขึ้นพร้อมกับการสร้างภาพลักษณ์นางพยาบาลในฐานะผู้เสียสละดูแลผู้อื่นด้วยใจเมตตา ได้ลดทอนความหมายของนางผดุงครรภ์ นางพยาบาลในการเป็นอาชีพหารายได้ของผู้หญิง ทั้งยังเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างลำดับชั้นในสังคมปิตาธิปไตยในช่วงสมัยใหม่ของสยาม